امروزه رانندگان وسایل نقلیه از تاکسی‌های شهری تا کامیون‌ها و خودروهای سنگین در دو جبهه مجزا از یکدیگر می‌جنگند. اولین و مهمترین جبهه تامین معیشت روزمره زندگی است و دیگری که کاملا جبهه اول را تحت تاثیر قرار می‌دهد نگهداری از خودرو و پرداخت هزینه‌های اقلام مصرفی از جمله سوخت، لاستیک، روغن، بیمه و غیره می‌باشد.
اگر به دلایل اعتصاب اخیر کامیونداران دقت کنیم می‌بینیم یکی از مهمترین دلایل آن‌ها گران شدن هزینه‌های نگهداری ناوگان خودرویی در عین حال عدم افزایش واقعی کرایه و وجود رانت بین صاحبان کالا و شرکت‌های حمل‌ونقلی است. از طرفی هر بار بیانیه افزایش ۲۵ درصدی قیمت باربری اعلام می‌شود بسیاری از شرکت‌ها این افزایش را اعمال نمی‌کنند. یکی دیگر از خواسته‌های به حق رانندگان، توزیع عادلانه بار است.
حمایت دولت، شاه کلید حل مشکلات رانندگان است. پیرو نارضایتی‌های پیش آمده نمایندگان دولت و صنف رانندگان برای تعیین نرخ کرایه با فرمول تن بر کیلومتر با یکدیگر مذاکره کردند. به این دلیل که کامیونداران خواستار تعیین نرخ با یک صورت‌بندی مشخص و ثابت بودند. تاکنون دولت در زمان‌های مختلف با وعده پیاده‌سازی شرایطی برای عادلانه کردن کرایه، همواره نشست‌های مختلفی را برگزار کرده است که خوشبینانه‌ترین نتیجه آن نهایت افزایش ۲۵ درصدی کرایه حمل بار بوده است. اما کامیونداران معتقد هستند افزایش قیمت اقلام مصرفی ناوگان و زندگی شخصی بیش از ۲۵ درصد است و معیشت رانندگان را پوشش نمی‌دهد. با درخواست رانندگان به محاسبه کرایه‌ها بر اساس تن بر کیلومتر دولت فرصتی دو ماهه برای پیاده‌سازی این روش از کامیونداران درخواست کرده است.
تن بر کیلومتر چیست؟ و نحوه محاسبه آن چگونه است؟
کرایه حمل یک تن محموله به ازای یک کیلومتر جابه‌جایی را تن بر کیلومتر می‌گویند.
روش محاسبه قانون تن بر کیلومتر در کشورهای اروپائی و آمریکائی بر اساس فرمول زیر است:
کرایه حمل: مسافت پیموده شده * وزن بار * کرایه پایه یک تن بر یک کیلومتر * ضریب مسئولیت بر اساس ارزش کالا و خطر حمل یا بزرگتر بودن بار نسبت به حالت استاندارد
برای محاسبه فرمول فوق باید میزان هزینه تردد یک دستگاه کامیون از مبداء تا مقصد مشخص شده، سود سرمایه‌گذاری ((ارزش ناوگان)) به همراه دستمزد راننده به آن اضافه شود و در نهایت با یک سود مناسب که همان تعرفه است و هنوز تعیین نشده است، جمع بسته شود.
در چه صورت سود بیشتری شامل حال رانندگان می‌شود؟
بر اساس فرمول فوق دو شاخص مسافت و وزن بار رابطه کاملا مستقیم دارند با میزان کرایه حمل. به عبارتی در صورتی که هر یک از این دو پارامتر افزایش یابد به تناسب آن‌ها کرایه حمل نیز افزایش خواهد یافت. پس با توجه به این جمله، رانندگان برای دریافت سود بالاتر باید به دنبال محموله‌های سنگین‌تر در مسافت‌های طولانی‌تر باشند.
اما واقعیت چیز دیگری است.
پارامترهای پنهانی وجود دارد که در فرمول فوق در نظر گرفته نشده است اما تاثیر مستقیمی بر میزان سود مورد توجه رانندگان خواهد داشت.
پارامترهای تعیین کننده میزان سود نهایی
سوخت مصرفی، روغن مصرفی، لاستیک، بیمه، حقوق رانندگان، تعمیرات و نگهداری و استهلاک خودرو و کاهش قیمت بر اثر افزایش عمر کامیون از جمله شاخص‌هایی هستند که به ظاهر بر میزان کرایه تاثیر ندارند اما سود نهایی را با تغییرات بسیاری مواجه خواهند کرد.
ابتدا محاسبه می‌کنیم که در صورتی که یک کامیون ۱۸ چرخ، یک تن محموله را در مسافت یک کیلومتر جا به جا کند هر یک از پارامترهای فوق چه میزان هزینه را ایجاد می‌کنند.
سوخت مصرفی
هزینه سوخت مصرفی یک کامیون ۱۸ چرخ با بار یک تن در حالی که مسیری به مسافت یک کیلومتر را طی می‌کند برابر با ۸۱ ریال می‌باشد.
فرمول محاسبه=میزان سوخت مصرفی یک خودرو سنگین به ازای طی کردن ۱۰۰ کیلومتر مسافت * قیمت سوخت در تاریخ مورد نظر / ظرفیت باربری خودرو به تن
طبق اطلاعات به دست آمده از سامانه مدیریت ناوگان دلفین طی یک سال گذشته میزان سوخت مصرفی خودروهای مختلف در ۱۰۰ کیلومتر متفاوت بوده است به طور مثال
بنز آکسور به ازای طی کردن ۱۰۰ کیلومتر مسافت ۳۵ لیتر سوخت مصرف می‌کند. با توجه به فرمول فوق میزان سوخت مصرفی آن در یک کیلومتر با بار یک تن برابر است با ۶۴ ریال
میزان سوخت مصرفی رنو در یک کیلومتر مسافت برابر است با ۷۳ ریال
میزان سوخت مصرفی خودروهای ۲۲ تنی قدیمی نیز بالاتر بوده و عددی برابر با ۶۱ ریال است.
برای کسب اطلاعات بیشتر به صفحه محاسبه سوخت مصرفی توسط سامانه مدیریت ناوگان مراجعه کنید.
روغن مصرفی
روغن خودروهای سنگین باید پس از طی کردن ۱۰۰۰ کیلومتر مسافت، بدون توجه به وزن بار، تعویض شود. هزینه روغن مصرفی به ازای هر ۱۰۰۰ کیلومتر برابر با ۱۰،۰۰۰،۰۰۰ریال می‌باشد. در نتیجه میزان سوخت مصرفی یک خودرو ۲۲ تنی در یک کیلومتر مسافت با بار یک تن برابر است با ۴۵ ریال
فرمول محاسبه: هزینه تعویض روغن مصرفی بعد از طی کردن ۱۰،۰۰۰ کیلومتر مسافت/ ۱۰،۰۰۰ کیلومتر/ ظرفیت بارگیری خودرو به تن
لاستیک
لاستیک خودروهای سنگین باید پس از طی کردن مسافت ۱۷۶،۰۰۰ کیلومتر فارغ از میزان بار حمل شده، تعویض شوند. هر کامیون ۱۸ چرخ نیازمند ۹ جفت لاستیک است. ارزش هر جفت لاستیک نیز اکنون برابر با ۹۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال می‌باشد. به عبارتی رانندگان برای تعویض لاستیک‌های خود نیازمند ۸۱۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال هزینه می‌باشند. در نتیجه هزینه مصرف هر لاستیک در هر کیلومتر برای یک کامیون با بار یک تن برابر با ۲۱۰ریال است.
فرمول محاسبه: (۹ جفت لاستیک/ مسافت طی شده برای تعویض لاستیک/ ظرفیت خودرو به تن) * هزینه خرید هر جفت لاستیک
بیمه بدنه
یک خودرو سنگین به طور متوسط در یک سال مسافتی برابر با ۱۲۰،۰۰۰ کیلومتر را طی می‌کند. هزینه بیمه شخص ثالث و بدنه به ازای هر سال برابر با ۸۸،۰۰۰،۰۰۰ میلیون ریال است. که با توجه به میزان کیلومتر طی شده در یک سال، در نهایت هزینه بیمه به ازای طی کردن یک کیلومتر با یک تن بار برابر با ۳۳ ریال خواهد بود.
حقوق راننده
اگر به طور متوسط حق و حقوق یک راننده را در سال ۳۵۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال در نظر بگیریم. از طرفی با توجه به اینکه یک خودرو به طور میانگین مسافتی برابر با ۱۲۰،۰۰۰ کیلومتر را در یک سال طی می‌کند، می‌توان به این نتیجه رسید که حقوق یک راننده به ازای طی کردن مسافتی برابر با یک کیلومتر با بار یک تن ۱۳۳ ریال می‌باشد.
هزینه تعمیرات و نگهداری
هزینه تعمیرات و نگهداری یک کامیون ۱۸ چرخ که ۱۲۰،۰۰۰ کیلومتر مسافت را طی کرده است مبلغی معادل با ۲۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال می‌باشد. در نتیجه به طور متوسط هزینه تعمیرات و نگهداری برای یک کامیون با بار یک تن با طی مسافت یک کیلومتر مبلغی برابر با ۷۶ ریال است.
استهلاک و افت قیمت
در نهایت افت قیمت با افزایش سن عمر ۵ درصد قیمت صفر کیلومتر برای هر سال است. با فرض قیمت اولیه ۵،۳۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال این افت قیمت برابر است با ۶۶ ریال.
شهر مبدا و مقصد
باید در تعیین تعرفه هر بارگیری شهر مبدا و مقصد نیز ضریب داشته و مورد توجه قرار گیرد.
طبق تحقیقات صورت گرفته توسط پژوهشگران ایالت متحده آمریکا
سهم هر پارامتر از کل هزینه‌های ناوگان طبق جدول زیر ارائه شده است.
| دسته‌بندی شاخص‌ها | درصد هزینه‌ها از کل |
| دستمزد راننده | ۴/۴۵ درصد |
| سوخت مصرفی | ۲/۶ درصد |
| تعمیرات و نگهداری | ۱/۶ درصد |
| بیمه | ۴/۲ درصد |
| مالیات و هزینه اقلام مصرفی | ۵/۲۰ درصد |
| دیگر هزینه‌ها |
۴/۱۹ درصد |
در نتیجه تنها افزایش مسافت و وزن بار سود نهایی رانندگان را افزایش نخواهد داد.
چالش‌های پیش روی محاسبه کرایه طبق فرمول ارائه شده
بار دیگر فرمول را مرور می‌کنیم:
کرایه حمل: مسافت پیموده شده * وزن بار * کرایه پایه یک تن بر یک کیلومتر * ضریب مسئولیت بر اساس ارزش کالا و خطر حمل یا بزرگتر بودن بار نسبت به حالت استاندارد
مهمترین بخش این فرمول چگونگی تعیین کرایه پایه یک تن بر کیلومتر ((تعرفه)) است.
ضروری است که نرخ پایه با توجه به میزان مصرف و قیمت واقعی سوخت، لاستیک، حقوق راننده، بیمه، استهلاک سرمایه تعیین شود. در واقع با این فرمول و در نظر گرفتن نرخ پایه، به جای افزایش درصدی سالانه نرخ حمل، کرایه‌ها با توجه به تورم و قیمت کالاهای ضروری رانندگان تعیین می‌شود. این امر باعث خواهد شد که همواره درآمد و مخارج رانندگان با یکدیگر همخوانی داشته و مانع از اعتراضات و اعتصابات شود.
مسافت و وزن بار در فرمول فوق دو شاخص اصلی محسوب می‌شوند. اما ابزار اندازه‌گیری این دو شاخص چیست؟
ابزار مورد نیاز برای افزایش دقت در محاسبه کرایه
ناوگان خودرویی نیازمند ابزاری هستند که مسافت را با کمترین خطا اندازه بگیرد. ردیاب‌ها بهترین سخت‌افزار هستند که می‌توانند داده‌های دقیقی را در اختیار مدیران و رانندگان قرار دهند. در این میان برخی از ردیاب‌ها با توجه نوع طراحی خود، قابلیت ثبت داده‌های دیگری از جمله تحلیل رفتار راننده، مکانیزه کردن فرآیند تعمیرات و نگهداری، ثبت محدوده‌های جغرافیایی، ثبت آلارم‌ها، شناسایی رانندگان، ثبت زمان‌های سوخت‌گیری و اهنگ مصرف سوخت…را نیز دارند. این امر باعث شده است مدیران ناوگان علاوه بر ردیابی و ثبت مسافت‌های پیموده شده، اقدام به مدیریت جامع ناوگان خود کنند و هزینه‌های سوخت مصرفی و تعمیرات و نگهداری را نیز کنترل کنند.
در نتیجه بهترین ابزار برای ثبت مسافت دقیق پیموده شده در فرمول فوق، ردیاب خودرویی است.
دیگر شاخص مهم این فرمول، وزن محموله است. اندازه‌گیری وزن با دقت بالا، جز با سنسور اندازه‌گیری وزن امکان‌پذیر نیست. به عبارتی سنسور وزن یکپارچه شده با ردیاب نصب شده بر روی خودرو، این امکان را فراهم می‌کند که مدیران از میزان وزن محموله در تمامی نقاط مسیر آگاه باشند. اندازه‌گیری وزن بار در کلیه نقاط، نه تنها دقت محاسبه کرایه را افزایش می‌دهد بلکه امکان سرقت بار حمل شده را نیز کاهش می‌دهد.
علاوه بر ردیاب و سنسور وزن رانندگان می‌توانند با استفاده از یک نرم‌افزار موبایلی، کارکرد خود را ثبت کرده و خود در مدیریت کردن هزینه‌ها، سوخت مصرفی، تعمیرات و نگهداری و حتی محاسبه نرخ تن بر کیلومتر پیش قدم شوند.
چرا باید قانون تن بر کیلومتر پیاده‌سازی شود؟
این روزها شاهد اعتصاب کامیونداران و اختلال در چرخه توزیع سوخت و کالا بوده‌ایم. چرا که بخش وسیعی از حمل‌ونقل کشور از طریق جا به جائی‌های جاده‌ای انجام می‌شود. عادلانه نبودن کرایه‌ها، بالا بودن میزان کمیسیون‌ها، عدم به صرفه بودن تعویض اقلام مصرفی مثل لاستیک و روغن با توجه به میزان کرایه رانندگان، نداشتن بیمه تکمیلی، گران بودن عوارض و لوازم یدکی در عین ثابت بودن کرایه‌ها، نیاز به الگوی محاسبه قانونی کرایه‌ها را الزامی کرده است.
در ایران نیاز به یک سیستم شفاف برای قیمت‌گذاری حمل بار بسیار محسوس است.
باید یک فرمول ریاضی دقیق وجود داشته باشد که با استفاده از آن هزینه‌ها با در نظر گرفتن پارامترها تعیین شود. باروان به عنوان نماینده علمی و مشاور فنی کانون کامیونداران کشور معتقد است که پارامترها را تنها با فرمول رگرسیون می‌توان محاسبه کرد.
تصویب ضرایب و تعیین دقیق تعرفه با تفاهم دولت، کانون کامیونداران کشور، کانون شرکت‌های حمل‌ونقلی و کارشناسان مربوطه باید صورت گیرد.
رانندگان باید به نرم‌افزاری دسترسی داشته باشند که از طریق آن قیمت آنلاین و درخواست کد رهگیری ممکن باشد.
مزایای اجرای قانون تن بر کیلومتر
- تقسیم عادلانه کارمزد‌ها و استفاده هر بخش از یارانه تخصیصی دولت
- تاثیر مستقیم به کارگیری این قانون بر زندگی معیشتی رانندگان
- کشف هزینه واقعی حمل‌ونقل جلوگیری از قراردادهای پنهانی
- ایجاد یک نظام هماهنگ پرداخت کرایه در سراسر کشور
- عدالت در توزیع بار و تقسیم تردد در جاده‌های کشور
- افزایش صادرات به وسیله تولیدکنندگان مرزی کشور
- کاهش فشار ناشی از یارانه سوخت از شانه‌های دولت
- ایجاد شرایط برای کاهش قیمت تمام شده کالاها
- ایجاد شرایط رقابت سالم در میان تولیدکنندگان
منبع: سامانه ساز دلفین آپادانا