احمد خرم-وزیر راه اسبق: در قرن بیستویکم، با همسطح شدن استاندارهای تولید کالا، حملونقل عامل تعیینکننده در قیمت رقابتی تولیدات تمام کشورها شناخته میشود.
یعنی در دنیای امروز حملونقل عامل اصلی رقابت در بازار است. در این میان همیشه اصلیترین شیوه برای حملونقل فله، کیسهای، کارگو و کانتینری؛ از ارزانترین نوع آن یعنی حمل دریایی نام برده میشد. اما امروزه مسئله حملونقل ترکیبی در دنیا مطرح شده و دنیا به این سمت در حال حرکت است.
حال ما در کجای این فرایند قرار داریم؟ برای پاسخ به این سوال لازم است به وضعیت فعلی حملونقل در کشور نگاهی بیندازیم.
اولین چیزی که در نگاه کلی به سیستم حملونقل در کشورمان دیده میشود، نیاز جدی به زیرساختها و ناوگان جوان است. البته در تمام کشورها، شیوههایی برای توسعه حملونقل وجود دارد.
برای مثال در اروپا و آمریکا به ازای هر یک درصد رشدGDP، ۶/۱ درصد افزایش تقاضای حملونقل بار و مسافر داریم، اما در ایران این موضوع برعکس است. به دلیل اینکه هم در ترافیک شهری و هم در ترافیک برونشهری، سوخت زیادی هدر میرود.
در سیستم درون شهری در کنار همه مشکلات حملونقل عمومی، مشکلات فرهنگی و مسائلی مانند استفاده بالا از خودروهای تکسرنشین به طور جدی خود را نشان میدهد. در بخش برونشهری هم درصد بالایی از ترافیک و هدررفت سوخت به مسئله شیوه نادرست حمل بار و تردد کامیونهای به اصطلاح یکسرخالی برمیگردد.
دراینباره مثالی میزنم؛ در اروپا و آمریکا آمار کامیونهای یکسرخالی به دلیل برنامهریزی و داشتن سیستم درست، زیر ۱ درصد است، اما در ایران این آمار به بالای ۱۰ درصد رسیده است.
چرا؟ به دلیل بیبرنامگی در سیستم حملونقل کامیونها و همچنین خودمالک بودن کامیونداران، زیرا این کامیونداران در کشور ما و کشورهای شبیه ما شخصیت حقیقی به شمار میروند. مثلاً یک کامیوندار اگر امروز حال خوبی داشته باشد، کار میکند و اگر حالش خوب نباشد، کار نمیکند.
بنابراین کامیون یکسرخالی، بیبرنامگی و کاهش بازدهی ناوگان در سیستم حملونقل باری به ما میگوید یک درصد افزایش GDP یا رشد اقتصادی تقاضا را ۲ درصد بالا میبرد، نه ۶/۱ درصد؛ یعنی ناوگان باید به ازای هر درصد رشد اقتصادی در سال، ۲ درصد افزایش پیدا کند. مسئله دیگر اینکه ناوگان باری کشورمان ۳۶۰ هزار کامیون دارد که بیش از ۱۶۰ هزار دستگاه آن بیشتر از ۲۵ سال عمر دارند و کاملاً فرسوده هستند.
همین فرسودگی عاملی است که این کامیونها به دلیل نقض فنی و تعمیرات، مدت زیادی فعالیت نداشته باشند و از طرفی، مصرف سوختشان هم دو برابر سوخت کامیونهای جدید باشد. بنابراین از نگاه من، برنامهریزی و حرکت سیستماتیکی برای کارکرد صحیح ناوگان حملونقل باری ما وجود نداشته است.
نکته مهم دیگر، اولویت حملونقل ریلی در میان شقوق مختلف حملونقل در کشور است، چه درون شهر و چه بیرون شهر. در خارج از کشور مسئله متفاوت است و اولویت با حملونقل دریایی است، زیرا به دلیل انبوه بودن بار، ارزان بودن حمل، مصرف سوخت پایین و همچنین ایمنی حمل دریایی به این سمت پیش رفتهاند. اما نکته مهم این است که اولویت نباید بدان معنا باشد که به دیگر شقوق حملونقل بیتوجه باشیم.
ما نمیتوانیم به دلیل اولویت حملونقل دریایی، هزینهای را که باید در حملونقل هوایی صرف کنیم، به حملونقل دریایی اختصاص دهیم. هر کدام از حوزههای حملونقل در یکی از محورها اولویت دارد و باید به تمام حوزهها توجه داشته باشیم.
بحث دیگری که باید به آن پرداخته شود، نوسازی ناوگان حملونقل و توسعه زیرساختها از سوی دولت، مجلس و ملت است، زیرا حملونقل در شهر و بیرون شهر از محورهای تعیینکننده در توسعه پایدار است. در کشور ما، حملونقل عمومی پاسخگو نیست.
اکنون، ممکن است این سؤال پیش بیاید که برای پاسخگو بودن حملونقل عمومی باید چه کار کرد. به نظر من، میزان عوارض دریافتی مناسب نیست و جریمههای راهنمایی و رانندگی خرج زیرساختهای حملونقل نمیشود، به همین دلیل حملونقل عمومی توسعه پیدا نمیکند.
در برخی از کشورها، خودروهای تکسرنشین روزی یک تا دو دلار جریمه میشوند و آن جریمه خرج حملونقل عمومی و توسعه زیرساختها میشود؛ یا جریمههای راهنمایی و رانندگی در صندوق توسعه حملونقل جمعآوری میشود، اما در کشور ما برعکس است و پول عوارض خودرو و جریمهها صرف امور دیگری میشود.
مردم در کشور ما انتظار دارند مالیاتی که به دولت پرداخت میکنند، صرف توسعه حملونقل شود؛ یعنی زیرساخت، توسعه شبکه، اصلاح شبکه، توسعه پارکینگها و…
اینها برخی از چالشهایی است که سیستم حملونقل کشورمان امروز با آنها دستبهگریبان است. اکنون که لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ به مجلس ارائه شده است، انتظار میرود که مجلس و دولت به بحث حملونقل توجه بیشتری داشته باشند. با کاهش بودجه حملونقل از سوی دولت یا حتی افزایش چند درصدی آن از سوی مجلس اتفاق خاصی در این حوزه رخ نخواهد داد.
برای مثال درحالحاضر، دستگاههایی که در سی سال گذشته بخش اعظم سود کشور را بردهاند، باید امروز که دولت در فشار است و قیمت نفت نسبت به دولتهای نهم و دهم به زیر نصف رسیده است، به کمک دولت بیایند. بنیادها، قرارگاهها، تعاونیها و… که در سالهای گذشته سودهای زیادی بردهاند، باید به کمک دولت بیایند و فاینانس بدهند؛ نه فاینانسی با ۲۵ درصد سود، بلکه فاینانسی با ۴ درصد سود.
امروز اگر تمام وجوه حاکمیت به میدان نیایند، مشکلات کشور بهسادگی حل نمیشود. درنهایت اینکه دو قوه مقننه و مجریه باید به مشکلات حوزه حملونقل، ترافیک شهری و برونشهری آگاهی و احاطه داشته باشند و با اعمال سیاستها و کمکهای خود از این حوزهها حمایت کنند.
باید بدانیم که حملونقل خوب، سریع، روان و ارزان به شدت در توسعه کشور تعیینکننده است. امروز حملونقل کشور ما به یک نگرش تحولآفرین نیاز دارد.
منبع: هفته نامه حمل و نقل