درآمدی بر زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل جاده‌ای

جاده: اصلی ترین زیرساخت حمل و نقل از دوره باستان تا عصر حاضر

در خلال مطلب پیش رو سلسله‌وار به بررسی زیرساخت های اصلی در حوزه حمل و نقل جاده ای خواهیم پرداخت.

نیاز به حمل و نقل، از ابتدای تاریخ بشر شروع شد و به تناسب رشد جمعیت انسانها پیشرفت کرد. اولین یا ابتدایی ترین تسهیلات حمل و نقل، گذرگاههایی بودند که از طریق باز کردن مسیر، در جنگل ها یا دشت ها و کوه ها ساخته شدند، و نیز برای عبور حیوانات اهلی راه ها عریض تر و بهتر شد. با اختراع چرخ و استفاده از آن راهسازی پیشرفت کرد.

بهرحال از دوران باستان تا عصر حاضر اصلی ترین زیر ساخت حمل و نقل جاده است. جاده راهی است که دو یا چند شهر یا روستا را به هم متصل می‌کند. اولین جاده‌ها راه‌هایی بودند که مردم و چهارپایان از آن‌ها استفاده می‌کردند. این جاده‌ها اغلب مسیرهای ناهموار٬ پرپیچ و خم و باریک بودند. نیاز به جاده‌های مناسب و هموار از زمان اختراع چرخ حس شد. اولین جاده‌های سنگ‌فرش در میان رودان ( عراق کنونی ) در حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد ساخته شد.

جاده کندر نیز یکی از مسیرهای کاروان‌های بازرگانی در دنیای باستان است که مهمترین جاده ارتباطی میان قاره‌های آسیا و آفریقا به شمار می‌رفته است. مسیر اولیه زمینی آن از عمان شروع می‌شد و با عبور از یمن، حجاز، اردن، فلسطین و بیابان سینا وارد افریقا می‌شد و کالاهای ارزشمند منطقه جنوب غرب خاورمیانه را به آن مناطق می رساند. این مسیر از قریب به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد تا چند صد سال گذشته رونق داشته است.

۱۶۰۰ سال پیش از میلاد نیز جاده کهربا از دریای شمال و بالتیک به جنوب اروپا و به دریای مدیترانه امتداد داشت این جاده مخصوص حمل و تجارت کهربا بود و کهربای اروپا را به مصر و خاورمیانه و از طریق جاده ابریشم به آسیا انتقال می‌داد.

«راه شاهی» و «راه ابریشم» از شگفتی‌های حمل‌و‌نقلی

ایرانیان در ساختن راه‌های باستانی نقش پیش‌رو داشته‌اند و برای اداره كشور بزرگ خود وسایل ارتباطی بسیار منظم و دقیق به وجود آورده بودند كه نمونه‌های حیرت‌آور آن «راه‌شاهی»، «راه ابریشم» و خبررسانی با علامات را باید نام برد. هرودوت تاریخ‌نویس یونانی در كتاب پنجمش «راه شاهی» هخامنشی را چنین تشریح می‌كند: این راه از نقاط مسكونی و امن می‌گذرد و در طول راه، ایستگاه‌های شاهی (كاروانسراهای عالی) ساخته شده است.

پانصد سال پیش از میلاد مسیح، داریوش اول در ایران آغاز به ساخت یک سلسله جاده‌های پهن و عریض نمود که یکی از آن‌ها راه سلطنتی نام داشت و در زمان خود جزء بهترین شاهراه‌ها محسوب می‌شد. راهی که بعدها توسط امپراتوری رم نیز همچنان مورد استفاده قرار گرفت. کیفیت این راه چنان بالا بود که پیک‌های نامه رسان می‌توانستند مسافتی معادل ۲۶۹۹ کیلومتر را تنها در مدت هفت روز بپیمایند. همچنین دراین راه چاپارخانه‌های زیادی برای تعویض اسب‌های نامه‌رسان‌ها بود. سربازان نیز در بیشتر جاهای این راه برای برقراری امنیت وجود داشتند. راه شاهی ۲۶۹۹ کیلومتر درازا داشت و حدوداً هر ۲۴ کیلومتر دارای یک توقفگاه بود که ۱۱۱ ایستگاه می‌شد.[۱]

تا جایی كه تاریخ نشان می‌دهد، «راه شاهی» اولین راه مستقلی است كه در دوران باستان به وجود آمده است و چون از داخل شهرها نمی‌گذشت شورشیان و كشورگشایان نمی‌تواستند از آن برای رسیدن به هدف خود استفاده كنند. صدها سال بعد رومی‌ها نیز جاده‌های مناسب و مستقیمی در تمام اروپا و آفریقای شمالی ساختند. جاده ابریشم نیز از جمله راههای باستانی است که به نقل رایج از دروازه یشم نفریت شروع می‌شد و از دو طریق به كاشغر می‌رسید و از آنجا به سمرقند و از سمرقند به مرو و بلخ رفته و از طریق شمال ایران به آسیای صغیر و رم منتهی می‌گشت. جاده های قدیمی عموماً خاکی و بعضاً سنگ فرش بودند.

تحویل در حمل‌و‌نقل با پیدایش راه‌‌آهن در قرن بیستم

از اواخر قرن بیستم میلادی اهمیت مسیرهای باستانی و قدیمی حمل و نقل به دلیل بسط و گسترش راه ها و توسعه انواع روش های حمل و نقل و نیز بروز انقلاب صنعتی بتدریج کاهش یافت. از این تاریخ به بعد بخشی دیگر از حمل و نقل یعنی راه آهن نقش آفرینی نمود تا اینکه در دهه های آخر قرن بیستم با توسعه و تکمیل کامیون های بار و تجاری شدن عملیات حمل و نقل جاده ای، حیات جدیدی در تجارت زمینی دمیده شد. به نحوی که دهه هشتاد میلادی را نقطه عطفی در حیات حمل و نقل و تجارت زمینی پس از چند قرن رکود تلقی نموده اند.

ادامه دارد …

پانویس:

۱- The Persian Empire elkriver.k۱۲.mn.us «Cyrus the Great Founds an Empire» ۱۸ October ۲۰۱۴